Witte winter in de kunst

De besneeuwde stilte en witte leegte van het landschap was precies waar Claude Monet naar op zoek was toen hij dit schilderij maakte in december 1868. Hij had in overspannen en deplorabele toestand Parijs verlaten om tot rust te komen op het platteland.

In het schilderij De Ekster draait alles om het spel tussen kleur, licht en sneeuw. In wit-, grijs-, violet- en blauwtinten is het besneeuwde landschap in de omgeving van het Franse plaatsje Étretat zichtbaar. Monet had goed waargenomen dat er bij de zwakke lage winterse zon het meeste licht uit het landschap komt door de reflecterende sneeuw. Daarom is de onderste helft van het schilderij lichter.

Dat de schaduwen in blauw zijn geschilderd, is karakteristiek voor de werkwijze van de impressionisten. Zij hadden ‘ontdekt’ dat de kleur van schaduw afhankelijk is van het moment en het seizoen. Met de ekster in sterk contrasterende wit-zwart (kleur-geen kleur), benadrukt Monet nog eens het belang van een goed oog voor licht, contrasten en kleur. Als een kleine fladderende voetnoot ter herinnering aan waar het bij de impressionistische schilderkunst wezenlijk om gaat.

Claude Monet, De Ekster, 89 x 130 cm., 1868 – 1869

 

Katsushika Hokusei werd wereldberoemd door zijn houtsneden, waarvan de serie Zesendertig zichten op de berg Fuji de meest bekende is. De beroemdste afbeelding uit deze serie is De grote golf.

Hoewel in de kunst van de Japanse houtsnede het winterlandschap een geliefd thema is, is Besneeuwde ochtend bij Koishkawa de enige afbeelding uit de serie waarop Hokusei een met sneeuw bedekt landschap heeft afgebeeld.

Een groep mensen in een theehuis kijkt naar de beroemde Japanse berg Fuji. De groep is zichtbaar door de vierkante opening in de zijkant van het gebouw. De architecturale ruimte waarin de figuren zitten vormt zo een afbeelding-in-een-afbeelding. De kleine ruimte, de kleurrijke kleding en de diverse lichaamshoudingen staan in groot contrast met de stilte van een winterochtend in het weidse met sneeuw bedekte landschap.

De compositie van het schilderij voldoet aan de Gulden Snede. De compositie bestaat namelijk uit vlakken die tot elkaar in verhouding staan, waarbij de rechterhelft het grootse vlak is. In de linkerhelft is het dienblad met het eten het centrum van de spiraal van de Gulden Snede. De gebogen boom bemiddelt het oog tussen de twee helften van de voorstelling.

Katsushika Hokusei, Besneeuwde ochtend  bij  Koishkawa in Edo, 25 x 38 cm., 1830-1832.

 

De zee, de natuur en het landschap waren de inspiratiebronnen voor de semi-abstracte schilderijen van Nicolas de Staël. Hij werkte in zijn late jaren graag in het mediterrane licht van Zuid-Frankrijk en Sicilië. Met als resultaat schilderijen waarin vaak felle verzadigde kleuren zoals rood, geel en blauw in het geabstraheerde landschap domineren.

Het schilderij Marseille in de sneeuw is een afwijkend werk in het oeuvre van de kunstenaar. Door de koele kleuren en het bleke winterse licht op de daken van de besneeuwde stad, relateert het niet direct aan de broeierige gekleurde landschappen van zijn andere mediterrane werken.

De Staël stond bekend als een buitengewoon groot muziekliefhebber en deze compositie heeft ook haar eigen ‘sound’. In de fijne lichtblauwe en frisse witte blokken resoneert het ritme van de besneeuwde Franse stad aan de zee en met cadans van de golven.

Het werk van de Staël is nooit volledig abstract en in zijn woorden is er ‘always, …always a subject, always.’ Dat altijd aanwezige onderwerp – de sneeuw op de daken – is door de dik aangebrachte pasteuze olieverf zelfs tastbaar geworden. Als plakken sneeuw op een schilderdoek.

Dus toch nog een witte kerst.

Nicolas de Staël, Marseille in de sneeuw, 59 x 81 cm, 1954.